Stany Zjednoczone

|dopełniacz nazwy = Stanów Zjednoczonych |lata istnienia = |herb = |godło = Great Seal of the United States (obverse).svg |flaga = Flag of the United States.svg |dewiza =
(Ufamy Bogu) |hymn =
(Gwiaździsty sztandar) |hymn audio = Star Spangled Banner instrumental.ogg |ustrój polityczny = republika konstytucyjna |konstytucja = Konstytucja Stanów Zjednoczonych |stolica = Waszyngton |data powstania = 4 lipca 1776 (uznanie niepodległości 1783) |data likwidacji = |władca = |prezydent = Donald Trump |premier = J.D. Vance |powierzchnia = 9 833 520 km² |rok = 22.04.2025 |liczba ludności = 346 917 183 |gęstość zaludnienia = 34 os./km² |ISO 3166 = US |waluta = 1 dolar amerykański = 100 centów (USD, $) |numer kierunkowy = +1 |domena = .us |kod samochodowy = USA |kod samolotowy = N |strefa czasowa = UTC –5 do –11 – zima
UTC –4 do –10 – lato |narodowości = |język urzędowy = angielski |religia dominująca = protestantyzm (46,5%) katolicyzm (20,8%) |terytoria zależne = Pacyfik: Baker, Guam, Howland, Jarvis, Johnston, Kingman, Mariany Północne, Midway, Palmyra, Samoa Amerykańskie, Wake; Atlantyk: Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych, Navassa, Portoryko |terytoria autonomiczne = |pkb rok = 2023 |pkb = 26 854,60 mld USD |pkb na osobę = 80 035 USD |pkb psn rok = 2023 |pkb psn = 26 854,60 mld dolarów międzynar. |pkb psn na osobę = 80 035 dolarów międzynar. |mapa = Us-map.png |alt mapy = |opis mapy = |lokalizacja mapa = USA orthographic.svg |nazwa lokalizacji = |opis lokalizacji = |współrzędne = |commons = Category:United States |wikinews = Kategoria:USA |wikicytaty = Stany Zjednoczone |wikisłownik = Stany Zjednoczone Ameryki }} Stany Zjednoczone Ameryki, Stany Zjednoczone, potocznie Ameryka (, ; , ; pot. ), do 11 lipca 1778 Stany Zjednoczone Ameryki Północnej – państwo federacyjne w Ameryce Północnej składające się z 50 stanów i stołecznego Dystryktu Kolumbii (''District of Columbia''). Część kontynentalna graniczy z Kanadą na północy i Meksykiem na południu, natomiast stan Alaska usytuowany jest na północnym zachodzie, a archipelag Hawajów na Oceanie Spokojnym. Ponadto Stany Zjednoczone władają tak zwanymi terytoriami zorganizowanymi i różnymi mniejszymi niezamieszkanymi wyspami na Pacyfiku. Czwarte pod względem liczby ludności i pod względem powierzchni państwo na świecie. Jego trzy największe obszary metropolitalne to Nowy Jork, Los Angeles i Chicago, a trzy najbardziej zaludnione stany to Kalifornia, Teksas i Floryda.

Paleoindianie migrowali przez pomost lądowy Beringa już ponad 12 000 lat temu tworząc podstawy społeczeństw i cywilizacji. Brytyjska kolonizacja doprowadziła do pierwszego zasiedlenia Trzynastu Kolonii europejskimi osadnikami. Sprzeciw kolonistów wobec polityki brytyjskiej, a zwłaszcza dążeń Wielkiej Brytanii do ograniczenia ich samorządu, hamowania rozwoju i zwiększania czerpanych z nich dochodów, zapoczątkowały w drugiej połowie XVIII wieku do wydarzeń nazwanych „rewolucją amerykańską”, a Kongres Kontynentalny formalnie ogłosił niepodległość stanów 4 lipca 1776 roku. Po zwycięstwie w wojnie o niepodległość w latach 1775–1783 kraj kontynuował ekspansję na zachód przez Amerykę Północną, co doprowadziło do wyludnienia rdzennych mieszkańców. W miarę przyjmowania kolejnych stanów podział na Północ (Unię) i Południe (Konfederację) w sprawie niewolnictwa doprowadził do secesji rolniczych stanów leżących na południu. Zwycięstwo Północy w toczącej się od 1861 do 1865 roku wojnie secesyjnej pozwoliło zachować jedność kraju i znieść niewolnictwo na szczeblu krajowym. Do 1900 roku Ameryka ugruntowała swoją pozycję jako mocarstwo, a status ten umocnił się po zaangażowaniu się w I wojnę światową. Po ataku Japonii na Pearl Harbor w grudniu 1941 roku USA przystąpiły do II wojny światowej po stronie Aliantów. Dwubiegunowy ład zimnej wojny charakteryzował się ciągłą rywalizacją między USA i Związkiem Radzieckim o dominację ideologiczną i wpływy międzynarodowe. Po rozpadzie ZSRR i zakończeniu zimnej wojny w 1991 roku USA stały się jedynym supermocarstwem świata, wywierając znaczący wpływ na politykę, ekonomię i kulturę na całym świecie.

Od początku swojego istnienia kraj ten jest konstytucyjną republiką federalną z liberalną demokracją i prezydenckim systemem rządów. Posiada ponadto dwuizbowy parlament złożony z Izby Reprezentantów (izba niższa) i Senatu (izba wyższa). Federalizm zapewnia znaczną autonomię 50 stanom, podczas gdy kultura polityczna kraju promuje takie wartości jak wolność, równość, indywidualizm.

Stany Zjednoczone należą do czołówki najbardziej rozwiniętych krajów świata, posiadając nieprzerwanie od 1890 roku największy nominalny PKB i odpowiadając za ponad 15% światowej gospodarki (dane na rok 2023). Amerykanie dysponują także największym majątkiem narodowym netto na świecie oraz najwyższym dochodem do dyspozycji gospodarstwa domowego wśród krajów Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju. Gospodarka USA opiera się na rodzimym dolarze (''United States dollar, USD''), charakteryzuje się wysoką konkurencyjnością, produktywnością i innowacyjnością. Amerykański ''hard power'' i rozległe wpływy kulturowe mają zasięg globalny. Stany Zjednoczone są członkiem założycielem Banku Światowego, Organizacji Państw Amerykańskich, NATO i Organizacji Narodów Zjednoczonych, stale zasiadają także w Radzie Bezpieczeństwa ONZ.

Terytorium należącym do tego państwa jest również baza wojskowa Guantanamo (na Kubie). Źródło: Wikipedia